Hoefbevangenheid of laminitis is bij het paard een ernstige aandoening die regelmatig voorkomt. Deze aandoening kan in lichte vorm tot prestatieverlies leiden en in een ernstigere vorm veroorzaakt het veel pijn. In sommige gevallen is de aandoening zo ernstig, dat er geen behandeling meer mogelijk is.
Wat is hoefbevangenheid en hoe ontstaat dat eigenlijk?
De hoefwand en het hoefbeen zitten met zogenaamde lamellen aan elkaar vast. Deze lamellen zorgen ervoor dat het paard ‘stevig in zijn hoefschoenen staat’. Het gebied van de lamellen bevat zeer veel bloedvaten en zenuwen die deze regio van voedingsstoffen, zuurstof en gevoel voorzien.
Men denkt dat er bij het ontstaan van hoefbevangenheid een verandering van de doorbloeding in het gebied van de lamellen optreedt, met als gevolg een ‘ontstekingsreactie’ (de zgn. laminitis). Deze ontstekingsreactie zorgt ervoor dat de verbinding tussen het hoefbeen en de hoefwand minder stevig wordt of zelfs verbroken. Hierdoor kan het paard met zijn lichaamsgewicht het hoefbeen in de hoornschoen naar beneden duwen (‘zakken’) of door trekkracht van de diepe buigpees kan het hoefbeen ‘kantelen’ (afbeelding 3). In ernstige gevallen kan dit ’zakken’ en ‘kantelen’ ervoor zorgen dat het hoefbeen door de zool naar buiten komt, een complicatie die helaas euthanasie van het paard noodzakelijk maakt.
Wat is de oorzaak van hoefbevangenheid?
We kunnen grofweg de oorzaken van hoefbevangenheid indelen in drie groepen:
1. Verstoring hormoonbalans
Verstoring van de hormoonbalans is waarschijnlijk de meest voorkomende oorzaak van hoefbevangenheid. Bekende ziekten bij het paard die voor zo’n verstoring van de hormoonhuishouding zorgen zijn PPID (ziekte van Cushing) en het equine metabole syndroom (EMS). Er wordt gemeld dat 50-89% van het aantal hoefbevangen paarden lijdt aan één van deze twee aandoeningen. Hiervan is PPID de meest voorkomende veroorzaker van hoefbevangenheid bij het oudere paard of pony (>15 jaar) en zien we EMS meer bij iets jongere dieren.
2. Ziekte elders in het lichaam
Er zijn paarden die hoefbevangenheid ontwikkelen als gevolg van een ziekte elders in het lichaam. Bij het achterblijven van een stukje ‘nageboorte’, bij diarree of bepaalde vormen van longontsteking kunnen er gifstoffen in het lichaam terechtkomen die hoefbevangenheid veroorzaken.
3. Overbelasting van de voet
Hoefbevangenheid kan ontstaan door een overbelasting van de voet, bijvoorbeeld bij paarden die als gevolg van ernstige pijn één van de benen volledig ontlasten. Het dier zal zijn gewicht naar het tegenoverliggende been verplaatsen en daardoor overbelasten. Overbelasting kan ook optreden aan beide voorbenen bij paarden die langdurig op de harde weg lopen.
Hoe herkennen we een paard met hoefbevangenheid?
Acute hoefbevangenheid wordt herkend aan een ernstige pijn in de ondervoet. We kunnen de volgende pijnuitingen bij het paard waarnemen:
- ‘trippelen’. De voeten continue optillen
- met de voorbenen naar voren- en met de achterbenen onder het lichaam staan
- ‘op eieren lopen’ (het paard loopt heel voorzichtig)
- niet meer willen lopen
- veel liggen en zelf niet meer willen opstaan
Als het paard nader wordt onderzocht dan kunnen de volgende dingen worden gevonden:
- de hoeven zijn over het algemeen warmer dan normaal
- het “kloppen” van de bloedvaten in de kootholte is vaak goed te voelen
- pijnlijke reactie bij het kloppen met een hamertje op de hoef of bij het in hoef knijpen met een visiteertang
- in ernstige gevallen kan een ‘zoolbreuk’ optreden, waarbij het hoefbeen komt door de zool naar buiten komt
- het zogenaamde ‘ontschoenen’ kan ook optreden, waarbij de kroonrand van de hoef loslaat
- ringen op de hoefwand die niet evenwijdig aan de kroonrand lopen zijn vaak in meer chronische gevallen te zien
Wat kunnen we aan hoefbevangenheid doen?
Als een paard aan de pijnlijke ernstige acute vorm lijdt dan betekent dit een spoedgeval en moet er direct actie worden ondernomen. Bel daarom direct de dierenarts!
De volgende maatregelen die u zelf al kunt nemen:
- Ga niet met het paard lopen: Iedere stap zorgt ervoor zorgen dat het gewicht van het paard het hoefbeen nog verder laat zakken en kantelen met alle gevolgen van dien. Zelfs transport naar een kliniek kan al ernstige gevolgen hebben en daarom zal de dierenarts er vaak voor kiezen thuis te behandelen.
- Zorg dat de voeten gekoeld worden: Koelen verandert de doorbloeding in de ondervoet in positieve zin. Soms worden de dieren in het natte zand neergezet, wat op zich een goede optie is, mits er ook een droog stuk is waar het dier kan gaan liggen. De hoeven verbinden met natte verkoelende verbanden is ook een mogelijkheid. De verbanden moeten dan wel elk uur weer goed koud worden gemaakt anders is het middel erger dan de kwaal. Er bestaan ook speciale ‘koelschoenen’.
- Zorg dat het paard een plek krijgt waar hij kan liggen: Paarden die hoefbevangen zijn hebben pijnlijke voeten en willen deze graag ontlasten. Een dik strobed stimuleert het paard zoveel mogelijk te gaan liggen.
Verdere maatregelen die door de dierenarts kunnen worden genomen zijn het geven van bepaalde medicijnen waardoor de doorbloeding in de ondervoet wordt bevorderd en de ontsteking en pijn wordt verminderd. Daarnaast kan de dierenarts ervoor zorgen dat de stand van de voet wordt veranderd waardoor het paard makkelijker loopt en de buigpees minder aan het hoefbeen trekt.
De oorzaak van de hoefbevangenheid wegnemen is een belangrijke maatregel. Vaak is de eerste actie het stoppen met het geven van krachtvoer en het dier uit de weide halen. Als het paard lijdt aan een ziekte welke mogelijk de oorzaak is van de hoefbevangenheid (b.v. PPID, EMS), dan dient deze behandeld te worden. Indien de hoefbevangenheid wordt veroorzaakt door overbelasting als gevolg van ernstige pijn aan het andere been, dan moet uiteraard de therapie ook gericht zijn op de behandeling van die ernstige pijn.
Hoe kunnen we hoefbevangenheid voorkomen?
Bij een aanval van hoefbevangenheid is het heel belangrijk om er samen met de dierenarts achter te komen wat de mogelijke oorzaak was en vervolgens deze oorzaak te behandelen of te voorkomen. Dus de voerton goed afsluiten, het paard slechts beperkt in een ‘vette’ wei laten lopen, bij EMS het paard voorzichtig laten afvallen of bij PPID (de ziekte van Cushing) een behandeling instellen. Zo kan (een nieuwe aanval van) hoefbevangenheid vaak worden voorkomen.
Bron: Horses / Boehringer-Ingelheim
Heb helaas al een paar keer een paard meegemaakt dat hoefbevangen was. Onze merrie Zita was zo’n 11 jaar geleden voor het eerst hoefbevangen. Ze kon alleen op haar achterbenen staan of op de grond liggen. Ze lag dan vooral ook al een maand op de grond en draaide zich op haar rug om haar veulen te laten drinken. Ze kreeg van de dierenarts een pijnstiller en een ontstekingremmer. Na het drinken leek het veulen wel dronken als ze liep. Het veulen heeft waarschijnlijk daaraan een zenuwbeschadiging overgehouden en is uiteindelijk als driejarige afgemaakt omdat het niet meer goed kwam.
Na een maand spraken we een kennis die hoefsmid is. Deze zei het vaak wel te kunnen verhelpen. Zo gezegd, zo gedaan. De merrie met veel moeite naar het terras geduwd al waar ze geholpen zou worden. Schuifelend op haar achterbenen en voor nauwelijks de grond willen raken. Ze wilde haar linkervoet niet geven, dus toen eerst de andere maar. De rechtervoet gedaan en toen kon ze daar ineens goed op staan. Toen wilde ze ook de andere geven. Die ook gedaan en in draf ging ze aan de hand weer weg. Niet te geloven, het was ineens weer een vrolijk paard met een normale ademhaling i.p.v. de korte stotende ademhaling die ze een half uur daarvoor nog had van de pijn. Het zal denk ik voelen als het uittrekken van schoenen die twee maten te klein zijn.
De smid vertelde precies wat hij deed, namelijk de zwarte puntjes in de witte lijn helemaal uitlepelen met een scherp, smal gesmeed renetje. Soms wel zo’n 7 a 8 centimeter diep. Ze moest vervolgens van de smid dagelijks een flinke portie beweging hebben ondanks dat de hoefwand nu minder aanhechting had. De merrie heeft het later nog twee keer opnieuw gekregen maar nu wist ik wat te doen en kon het zelf verhelpen ondanks dat ik niet zo diep durfde te snijden als de smid. Inmiddels is de merrie 20, is al jaren vrij van die ellende en beweegt nog als een jonkie en heeft beste gezonde voeten.
Ik studeer dan geneeskunde ipv diergeneeskunde, maar mijn pony is hoefbevangen geweest, dus in praktijk weet ik er toch wat vanaf. Het is een goed stuk, vind ik. Het is belangrijk snel actie te ondernemen en kritisch te zijn tegenover keuzes die gemaakt moeten worden met de da. Ik heb zelf de stal van mijn welshje met nat zand bedekt en een deel stro. Die koelte vond ze erg fijn.
Met de sterkste pijnstilling en ontstekingsremmer heeft ze het overleefd. Ze was toen veel te dik en de druppel zal geweest zijn dat ze de appels uit de zak wist te bereiken. Nu staat ze voor de kar en is ze mooi op gewicht. Ook haar hoeven zien er relatief erg goed uit!!;);)
Dus een goed informatief stuk hierboven naar mijn idee!!
Ik heb wel eens van een onderzoek gelezen waarin de oorzaak eerder gezocht werd in een stofje dat in het gras ontstaat in de overgang van een koude nacht naar een warme dag.
Mede omdat dit vaak in het voorjaar voor komt icm met voldoende gras werd dit aan te veel gras toegekend maar dat zou dus niet de hoofdoorzaak zijn. ????