Ga naar hoofdinhoud

Bergopwaarts in de dressuur

Rien van der Schaft
Rien van der Schaft. Foto: Lonneke Ruesink
In de dressuur willen we dat een paard ‘bergop’ loopt. Wat wordt daarmee precies bedoeld, hoe moet het er uitzien en hoe bereik je het? Trainer Rien van der Schaft legt het uit.

In de vrije natuur loopt een paard met drievijfde van z’n gewicht op de voorhand. Gaan wij erop zitten, dan wordt dit meer. Het is aan de ruiter om een paard zo te trainen dat het gewicht beter wordt verdeeld en uiteindelijk naar de achterhand gaat, waar immers de ‘motor’ van het paard zit. Voor de toeschouwer ziet dit er bergopwaarts uit.

Natuurlijk evenwicht

Op menig briefje van B-ruiters staat al de kreet ‘meer bergop’. „Ik snap dat wel”, zegt Rien van der Schaft. „Je ziet zoveel paarden die op de voorhand worden gereden. De jury zou het misschien iets anders kunnen omschrijven, maar je hebt niet zoveel tijd en ruimte om zinvol advies kwijt te kunnen.” In de B en ook nog in de klasse L hoeft een paard nog niet zover op de achterhand als bijvoorbeeld in de Z. Horizontaal evenwicht is in de B het streven. Dat betekent dat het paard zijn gewicht gelijk over vier benen verdeelt. „Ik zeg het liever anders. Ik zie op dat niveau een paard het liefst in zijn natuurlijke evenwicht, in zijn eigen evenwicht. In de B en L moet het paard op eigen benen lopen en vertrouwen hebben in de hand van de ruiter, zodat hij het bit aanneemt. Het punt is dat veel ruiters geforceerd proberen een paard aan de teugel te rijden, waardoor ze de hals naar beneden trekken en het paard op de voorhand laten lopen. Het paard hangt in hun handen. Dit is een zeer ongezonde manier van rijden voor een paard, de slijtage aan de voorbenen is dan groot. Te veel op de voorhand rijden zie je helaas erg veel en het heeft met onkunde te maken.”

Aanleuning

Hoe zorg je dat je paard in een natuurlijk evenwicht rondgaat? „Door niet met je hand te proberen het evenwicht te verleggen. Ga gewoon lekker rondrijden en zorg voor een elastische verbinding tussen je hand en de paardenmond. Mensen willen vaak de houding van een paard aan de voorkant veranderen. Ze proberen van voren dingen te bewerkstelligen die vanzelf komen als je een paard op een goede manier africht. Zorg dat de aanleuning voor elkaar is. Dat betekent dat je met je benen drijvend impuls impuls opwekt en de impuls houd je in je paard, door die energie met een meegaande hand op te vangen. Het verleggen van het evenwicht komt daarna pas.”

Als de aanleuning voor elkaar is ga je enkele oefeningen proberen. Belangrijk daarbij is dat je in die oefeningen niets kwijt raakt van het voorgaande. De aanleuning mag dus niet verloren gaan. Gebeurt dat wel, doe dan een stap terug en zorg dat alles weer klopt. Zo probeer je met behoud van het goede gevoel om overgangen, tempowisselingen en zijgangen te rijden.

Neem de tijd

Echt bergopwaarts gaan is een proces van jaren. Van der Schaft: „Dat eerste stukje, met behoud van aanleuning naar horizontaal evenwicht, duurt al ongeveer een jaar. Je paard moet in alle gangen de hand volgen en de verbinding blijft elastisch. Dan ben je nog ruim drie jaar kwijt om het evenwicht meer naar de achterhand te verplaatsen. Waarom dit zo lang duurt? Het hele lichaam moet de tijd krijgen om hier fysiek, maar ook geestelijk aan te wennen.” Het gaat fout als een ruiter te veel haast heeft en z’n paard van de ene op de andere dag meer bergop wil rijden. Wanneer voel je dat het mis gaat? „Als er stijfheid te voelen is. Heb je de goede, elastische verbinding, dan voel je de rug als een soepele golfbeweging onder je, er wordt niets vastgehouden.”

Eerst in stap

Het verschilt per paard in welke gang je het eerst resultaat zult merken. De één vindt z’n balans makkelijker in galop, de ander in draf. Van der Schaft: „ik vind het wel belangrijk dat je begint met een goed gevoel in stap.” Er zijn tal van fouten die worden gemaakt als op een verkeerde manier geprobeerd wordt een paard bergopwaarts te rijden. Een hele bekende is de ruiter die met zijn handen het hoofd optilt en dan het gevoel krijgt dat er sprake is van oprichting. „Dat is niet zo. Je kan het hoofd misschien hoger krijgen, maar op die manier rijst de voorhand niet.” Paarden die aan de voorzijde te veel door ruiters worden ‘geregeld’ of opgetild, maken snel taktfouten. „Te veel hand geeft spanning in de rug. De coördinatie tussen de voorhand en de achterhand wordt dan verstoord en dus krijg je problemen met de takt van de gang waarin je rijdt.”  Te veel terugwerken geeft uiteraard ook impulsverlies. Het paard is niet meer lekker voorwaarts, want hij wordt constant tegengewerkt. „Belangrijk is dat het tempo juist is. Impuls wordt vaak verward met harder gaan. Maar impuls is energie die je in een paard moet bewaren, die je erin opsluit. Je gaat dat gevoel omzetten in meer draagkracht.”

Om goed naar bergop te kunnen toewerken moet een ruiter onafhankelijk kunnen zitten, zonder de teugels als houvast nodig te hebben. „Onder een goede zit versta ik dat je een paard ontspannen kunt volgen, zonder jezelf ergens vast te knijpen.”

Bouw

Is de bouw van een paard nog van belang voor het bergopwaarts gaan? Het is uiteraard makkelijker als het dier al opwaarts van bouw is. Maar dat zijn alle dressuurpaarden aan de top lang niet allemaal. „Precies”, zegt Van der Schaft. „Het zal soms iets langer duren, maar ook paarden met een iets langer achterbeen, die iets overbouwd zijn, kunnen bergopwaarts gaan. Met de juiste africhting en veel geduld kom je er allemaal.”

Dit artikel verscheen eerder in Bit 141.

8 reacties op “Bergopwaarts in de dressuur

  • Karel de Lange

    M.i. hanteert Van der Schaft hier een paar tegenstrijdige uitspraken. Zo beweert hij dat een paard in vrijheid met 3/5 van zijn gewicht op de voorhand loopt om vervolgens een alinea’s verder het natuurlijk evenwicht, in zijn eigen evenwicht, te bepleiten.

    Van belang is dus om het in balansgaan, zoals de FEI dit in alle drie de gangen en oefeningen bindend voorschrijft, te definiëren zodat er een gemeenschappelijke, heldere en vaste referentie ontstaat. De balans waar Xenophon (430 j v. chr.) naar keek, is nog precies dezelfde als die waar wij naar kijken. Het wordt echter vaak volledig misplaatst gebruikt en dat geldt idem dito voor het zogenaamde bergopwaarts gaan.

    Een goed evenwichtiggebouwd paard draagt op stand weliswaar 3/5 van zijn gewicht op de voorhand maar dat wil niet zeggen dat hij dit in de beweging ook doet. In tegendeel zelfs. In het eeuwige en onveranderlijke ontwerp van de evolutie heeft elk dier een skeletmechaniek verkregen dat hem in staat stelt om het gewicht in balans te verplaatsen. Bij de rijpaarden komt dit evenwicht door een dalende achterhand (ook in vrijheid) tot stand. Daarbij rijst de voorhand (bergop) waardoor dergelijke paarden in staat zijn om 10% van het surplus aan gewicht op de voorhand naar de achterhand te verplaatsen. Alleen en uitsluitend als een paard 50/50 van het te verplaatsen gewicht over de dragende benen verdeelt, gaat een paard in balans. Dit gaat voor alle oefeningen in de (GP) dressuur op.

    Het in balansgaan is derhalve goed aan de dragende benen te zien. De belaste koten van de voor- en achterhand dienen daarbij altijd evenveel te zijn doorgebogen. Is dit niet het geval, dan gaat het paard niet balans.

    Helaas hebben de huidige rijpaarden veel te veel invloeden van het volledig op de voorhandgebouwd en op de voorhandgaand Engelse Volbloed ondergaan waardoor deze op de kopstaande racemodellen niet in balans kunnen gaan en met geen mogelijkheid in balans te rijden zijn. Het diepste punt ligt bij deze paarden altijd tussen de voorbenen en niet in het midden van de romp. Bovendien ontbreekt de dalende achterhand in het skeletmechaniek bij deze paarden.

    In het onderstaande artikel wordt haarfijn uitgelegd hoe het in balansgaan bij een rijpaard tot stand komt en aan welke voorwaarden de bouw van een paard moet voldoen om dit te realiseren.

    http://www.easpstamboek.nl/files/Totilas.pdf

  • Karel de Lange

    Aanvullend en ter verduidelijking op het bovenstaande is ook dit artikel.

    http://www.easpstamboek.nl/Oude%20Site/Engels%20Volbloed.htm

  • Jitske van Ravesteijn

    Ik vind het goed dat er naar gekeken word, want nogsteeds zie ik ontzettend veel ruiters al in de Z waarvan hun paard op de voorhand loopt. En die vanuit voren naar achteren aan de teugel gereden word. Daardoor kan een paard dus niet zichzelf rond maken vanuit de achterhand en op de achterhand treden.

    Ook vind ik het goed dat er staat dat nagevelijkheid NIET vanuit voren komt, maar vanuit het rijden algemeen.
    Wanneer men te veel in de teugel werkt, zal hij nooit vanuit achteren naar voren gereden kunnen worden.

    Maar op de achterhand treden speelt ook veel kracht mee, wat jonge paarden nog niet bezitten, en die moeten daar inderdaad naar toe trainen, en dit kan maanden maar ook jaren duren.

  • Goethals Tom

    Karel,
    Ik ben begonnen met het lezen van jou artikel (easp stamboek.nl …), maar toen ik las dat de spaans Fuego net hetzelfde harmonische evenwichtsmodel heeft als Totilas met hetzelfde ritme en de daaruit voortvloeiende gebalanceerde bewegingen,hield het op voor mij. Heb je “die knol” al eens aan het werk gezien? Dat is een paard dat niet kan plooien in zijn lijf. Al van zijn 1è dag niet kan stappen. En met houten benen rondloopt. En ja, in die achterste planken zitten er scharnieren zodat hij kan gaan zitten voor o.a. passage en piaff. Zijn hoofd is nooit het hoogste punt. (wel t.h.v nekwervel 5 en 6). Voor Spanje heeft Fuego veel betekend, maar dressuurmatig kwam hij tekort.
    Hem vergelijken met Totilas slaat nergens op.
    Dit is mijn mening. Het is niet mijn bedoeling om jou artikel volledig af te breken. Er zijn waarschijnlijk ook mensen die je hier zullen in bijtreden.

  • Karel de Lange

    Beste meneer Goethals,
    De strekking van mijn artikel gaat over de evenwichtige bouw en de daaruit voortvloeiende evenwichtige bewegingen zoals die door de FEI in detail zijn vastgelegd. Zowel Totilas als Fuego hebben een evenwichtige bouw. Dat u de uitvoering van Fuego niet aan de door de FEI vastgelegde maar aan persoonlijke criteria toetst, doet geen afbreuk aan zijn evenwichtige model en de gebalanceerde bewegingen. U had er wellicht goed aangedaan het hele artikel te lezen.

  • Anna Kommers

    Tom Goethals, je hebt het over de “knol” Fuego. Ik zie duizend maal liever Fuego in de ring dan Totilas. De bouw en gangen van een Spaans paard zijn ook never te vergelijken met die van een KWPN’er, maar ik raad je bij deze aan op you tube de video te bekijken van Totilas versus Fuego. Misschien krijg je dan een beter, reëler beeld.
    Die vriendelijke hand, ongedwongenheid en totale harmonie van Munoz Dias met zijn paard, welke hij op één hand changementen kan laten maken. Het plezier van die twee straalt er van af. Dat zie ik Rath nog niet doen, ookal wordt hij 100 jaar. Ik vind het een goed geschreven stuk van Rien van der Schaft.
    Er wordt veel te veel aan het hoofd getrokken tegenwoordig. Hup in de krul en zoveel mogelijk zwevend door de ring, want wat ziet het er spectaculair uit, wat vaak wordt bereikt met trekken en schoppen tegelijk, de achterhand wordt hierbij vergeten en treedt hierbij niet meer onder de massa, maar het paard blijft “hangen”. De zelfhouding en de voorwaartse drang van het paard wordt zo de nek omgedraaid.
    Ik durf mijn paard gerust los te rijden met een lange teugel. Dan kan hij zijn eigen balans en zijn eigen tempo zoeken, leert op zijn eigen benen te lopen zonder rem aan de voorkant en na 20 minuten oppakken komt hij vanzelf in zijn houding en is van alle kanten te bewerken.

  • ilona piris

    Ik heb ene paard , dat min of meer voorwaarts is gebouwd, en daardoor stel ik de hals op dit moment nog wat laag in; maar hij loopt wel zeker bergop; als je naar de schoft en het kruis en de plaatsing van de achterbenen kijkt; ik kan er helaas gene foto bij doen, die staat wel op Facebook.

    het commentaar is vaak: ” meer berg op” nu mijn vraag: heeft de hals houding of oprichting van de hals t.o.v. het lichaam ook te maken met “bergop” gaan of moet je die dingen los van elkaar zien?

    andersom zie ik net zo vaak: hoog kruis, achterbenen naar de staart ipv naar de buik en dan wel een hoge halshouding..
    m.i. is dat niet correct, maar dat wordt wel gewaardeerd… (ook foto op facebook) wat is hier aan te doen?

  • kitty

    daarom is het heel jammer dat als je een B proef loopt je nog steeds beoordeeld wordt op het laag rijden van je paard zodat je geen winst punt haalt en gedemotiveerd wordt. en je dus gaat trekken om laag te rijden omdat je anders nooit een punt haald en dus npoit verder komt met jonge mensen en paarden. Alleen spek je de kas van KNHS en rijvereniging maar zeker geen goede zaak voor ruiter en paard dus ik zou zeggen laat er eens controle zijn bij de jury.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.