Analyse paardenpest: stel je voor dat…

Het nieuwe rampenplan voor Afrikaanse paardenpest is in concept klaar. De Nederlandse overheid heeft daarmee een doortimmerd draaiboek voor het geval de paardenziekte ons land bereikt. Van het massaal afmaken van dieren komt het niet, maar een uitbraak heeft desondanks grote consequenties voor ons dagelijkse doen en laten. Paardenhouders worden gedwongen het lot van hun paarden uit handen te geven.

Moeten paardeneigenaren zich zorgen maken over de Afrikaanse paardenpest? Feit is dat de ziekte Nederland misschien wel nooit zal bereiken. Het is letterlijk een ver-van-ons-bedshow, maar of we rustig kunnen gaan slapen is een tweede. Tot 2003 kwam de veeziekte blauwtong ook alleen nog maar in Afrika voor en namen zelfs vooraanstaande wetenschappers aan dat de ziekte geen gevaar zou vormen voor vee in Nederland. Inmiddels weten we beter en heeft het blauwtongvirus zich door een warmer wordend klimaat definitief in Nederland gevestigd. Paardenpest is eenzelfde soort ziekte en wordt op dezelfde manier, via mugjes (knutten), verspreid.

Met blauwtong in het achterhoofd is paardenpest niet langer zo ver weg als altijd gedacht. Een groot verschil tussen blauwtong en paardenpest is dat de paardenziekte een bestrijdingsplichtige ziekte is. Europa verplicht onze overheid de ziekte te bestrijden. Met blauwtong kan een veestapel namelijk overleven, bij paardenpest zal tot 95 procent van de dieren een vervelende dood sterven. Zo’n ziekte moet je bij de bron aanpakken en vernietigen. Voor de theoretische kans op een uitbraak had de overheid tot voor kort een beknopt rampenplan in de bureaulade liggen. Dat rampenplan bestond bij de gedachte dat de ziekte hier toch nooit zou uitbreken.

Inmiddels is er een concept voor een nieuw, verbeterd rampenplan omdat ook de overheid beseft dat paardenpest wellicht dichter bij is dan in het verleden werd gedacht. Het nieuwe rampenplan, dat het kabinet naar verwachting in de komende maanden goedkeurt, is een grote verbetering ten opzichte van het oude draaiboek. In de oude situatie zou de overheid alle paarden op een bedrijf met een ziektegeval afmaken. In de nieuwe situatie ontspringen gezonde dieren de dans en blijven alom gevreesde preventieve ruimingen achterwege. Toch heeft ook het nieuwe rampenplan bij een uitbraak van paardenpest verregaande consequenties voor de dagelijkse gang van zaken in de paardensector.

Op het moment dat een dierenarts ergens in Nederland een besmet paard aantreft, dan treedt het rampenplan in werking en hebben paardenhouders in het hele land van het ene op het andere moment weinig meer te zeggen over hun hobby. Bij een ontdekking van paardenpest gaat Nederland voor ten minste 72 uur op slot. In deze periode geldt een algeheel vervoersverbod en mag niemand met zijn of haar paard het erf af. Paarden die ergens logeren, bijvoorbeeld op een evenement of in de stallen van een dierenkliniek, kunnen niet terug naar huis. Het besmette paard wordt geëuthanaseerd en het traject van besmetting wordt onderzocht en in kaart gebracht. De ‘stand-still’ van 72 uur moet ongecontroleerde verspreiding door paniekvervoer voorkomen en wordt dus streng gehandhaafd.

[PAGEBREAK]

De periode van het vervoersverbod gaat over in een periode waarin een zogenaamd beschermings- en toezichtsgebied geldt. Het beschermingsgebied geldt in een straal van 100 kilometer rondom de besmette stal, het toezichtsgebied bestaat uit een band van 50 kilometer om het beschermingsgebied. In het hart van het beschermingsgebied komt nog een zogenaamde twintigkilometerzone met flexibele begrenzing. Zelfs al staat het besmette paard in een uithoek van het land, dan nog zal een groot deel van Nederland binnen de gebieden met strenge regels vallen. Bij een besmetting in Maastricht gelden de regels tot de grenzen van Apeldoorn, Utrecht en Rotterdam, is de paardenpest in de regio Utrecht aangetroffen, dan gelden beperkende maatregelen in nagenoeg heel Nederland, behalve in het uiterste puntje van Groningen en op de Waddeneilanden.

Diegenen die in het beschermings- of toezichtsgebied een paard houden, mogen het erf gedurende ten minste zestig dagen niet met hun paard verlaten en het dier ook niet vervoeren. Afhankelijk van het verloop van de virusverspreiding is na de zestigdagenperiode vervoer binnen het gebied mogelijk, maar naar buiten niet. Voor noodgevallen (bijvoorbeeld koliek) wordt tijdens de zestigdagenperiode géén uitzondering gemaakt. Sterker nog: als de dierenarts het paard niet op zijn eigen stal kan behandelen adviseert het nieuwe rampenplan om in geval van nood het paard maar te euthanaseren, zodat het niet onnodig lijdt. Ben je met je paard tijdens een uitbraak in een beschermings- of toezichtsgebied, maar ligt je stal in een vrij gebied, dan is de kans groot dat je je paard gedurende twaalf maanden of langer niet naar huis kunt halen. In de twintigkilometerzone krijgen de paardeneigenaren nog meer regels voor hun kiezen. In deze zone zal de overheid namelijk het ultieme middel gebruiken om het virus de nek om te draaien: vaccinatie van alle paarden. Een keuze heb je als paardeneigenaar niet, de overheid is hierin dwingend. Het doel van de vaccinatie is helder: het beschermen van alle paarden binnen vliegafstand van de besmette muggenpopulatie.

Als de mug geen nieuwe paarden kan besmetten, kunnen nieuwe mugjes het virus niet meer uit deze paarden opzuigen en loopt de weg van het virus dood. Voor het uitroeien van het virus en het beschermen van onze paarden zullen we echter offers moeten brengen. Het vaccin dat de overheid op het oog heeft – het enige voorhanden zijnde vaccin – is tot op heden niet goedgekeurd voor gebruik in Nederland. Het voldoet namelijk niet aan de normaal geldende eisen van veiligheid en effectiviteit. Paarden kunnen er ziek van worden en het kan bij drachtige merries een spontane abortus veroorzaken. Gezien de ernst van de paardenpest krijgen drachtige merries toch een spuit. Paarden buiten de ingestelde zone preventief vaccineren is door internationale regels niet mogelijk. Maar wie wil zijn paard gezien de risico’s vrijwillig laten vaccineren?

[PAGEBREAK]

Net als bij blauwtong is de kans erg klein dat paardenpest van de ene op de andere dag vanuit Afrika in Nederland zal arriveren. In één van de meest realistische verspreidingsscenario rukt het virus op via het nabije Oosten of via Marokko naar Europa om vervolgens via Zuid-Europa uiteindelijk in Nederland terecht te komen. We zien het als het ware aankomen, maar kunnen desondanks worden verrast als het virus ineens grote afstanden in korte tijd overbrugt door bijvoorbeeld mee te liften met internationale paardentransporten. Als het ooit zover komt, dan krijgen we nog een heel bittere pil te verwerken en zullen de maatregelen ons lange tijd in de uitoefening van onze hobby beperken.

Tot minimaal 72 uur na ontdekking besmet paard treedt een volledige stand-still in heel Nederland in werking. Hieronder staat een overzicht van de maatregelen in de periode na de ontdekking van de ziekte:

Bit 156, mei 2008