Pagina 5 van: Paardenkrant 13 – 2021

door Mirjam Hommes

“Er bestaan veel misverstanden over

de reacties van een paard in bepaalde

situaties”, vertelt Machteld van Die-

rendonck. “Veel mensen wijten een

heftige reactie aan het karakter, ter-

wijl dit soort gedrag vaker aange-

leerd is, of een gevolg van onbegrip

of stress. De basis van het karakter

van een paard is vastgelegd in zijn

genen. Het is een basis-set van type

reacties op de omgeving, die het ge-

hele leven blijft. Maar hoe een paard

uiteindelijk omgaat met zijn omge-

ving, hangt in grote mate af van alles

wat er ná de geboorte gebeurt. Kijk

maar naar kinderen: de één is mis-

schien wat meer een spring-in-het-

veld, terwijl de ander wat rustiger is.

Maar ze kunnen allebei goed functi-

onerende medeburgers worden.

Wanneer je van nature wat gevoeli-

ger voor stress bent, dan kun je daar-

mee leren omgaan. Al zal je altijd

relatief een klein beetje feller blijven

reageren dan iemand die minder

stressgevoelig is.”

Jeugd belangrijk voor karakter
Van Dierendonck: “Hoe het dier om-

gaat met zijn omgeving, begint al

met de omstandigheden in de baar-

moeder, de zogenaamde epigeneti-

sche factoren. Daarna is het verloop

van de geboorte en de kennismaking

met de moeder en met mensen be-

langrijk. Tijdens het eerste halfjaar

moeten veulens leren omgaan met

allerlei dingen in hun omgeving: an-

dere paarden, mensen, honden en

uiteenlopende triggers. Uit onder-

zoek blijkt dat ze het beste opgroeien

in een kudde met meerdere merries

en veulens, met altijd één volwassen

merrie of sociale ruin extra. De soci-

ale omgang in het algemeen leren

veulens namelijk van de andere die-

ren, niet zozeer van hun moeder. Het

liefst zet je merries en veulens de

klok rond buiten. Ook de manier van

spenen is heel belangrijk, als dat niet

goed gaat kun je behoorlijk wat men-

tale schade aanrichten. Een veulen

speen je bij voorkeur pas na zes

maanden. Negen maanden is nog

beter, dat is de natuurlijke speenleef-

tijd. Als het echt eerder moet, dan zo

stressvrij mogelijk.”

Opfok met gemengde
leeftijden
“Bij het spenen kun je de merries uit

de kudde halen totdat alleen de veu-

lens en het extra volwassen dier

overblijven. Opfokken doe je bij

voorkeur in een groep met verschil-

lende leeftijdsklassen en een volwas-

sen dier, dat geeft mentaal en fysiek

de beste opleiding en de minste

stress. De jonge dieren kunnen dan

zowel in de meer dominante als de

meer ondergeschikte rollen zitten, af-

hankelijk van hun leeftijd. Door bij

jonge dieren een sociale oom of tante

te zetten, haal je ook een deel van de

stress weg. Je laat een kleuterklas het

ook niet alleen uitzoeken, toch? Ze

moeten van anderen en de omgeving

leren. Uit onderzoek blijkt dat dieren

die in het wild gevangen worden en

naar een dierentuin gaan, minder ste-

reotype gedrag ontwikkelen dan die-

ren die in gevangenschap zijn

geboren en nauwelijks uitdagingen

hebben gehad. Die laatste leren te

weinig alternatieven en blijken min-

der goed in staat om met uitdagingen

en prikkels om te gaan. Als een paard

een goede, gevarieerde en uitda-

gende start heeft gehad, met ook de

mens als onderdeel van de omge-

ving, dan zal zo’n paard ook in de

toekomst beter met onverwachte

prikkels kunnen omgaan. Ook het

trainen en inrijden moet natuurlijk

met beleid en in kleine stapjes ge-

beuren. Welke ‘school’ je daarbij

aanhangt maakt niet zoveel uit, zo

lang je aansluit op hoe dieren en

mensen leren. Dan kom je er wel.”

Ras en genetica
Van Dierendonck: “De genetische

component bestaat wel degelijk. Bij

bepaalde stamboeken wordt natuur-

lijk meer gefokt op specifieke eigen-

schappen zoals bijvoorbeeld snelle

reacties. Die hebben ook wel een rol,

maar – en dit kan ik niet hardmaken

– een hengst als Jazz heeft een naam.

Dan nemen mensen ook bij voorbaat

aan dat die paarden lastiger of nerveu-

zer zijn en worden ze vanaf het begin

op een andere manier behandeld.

Maar als je een Jazz laat opgroeien

alsof het bijvoorbeeld een IJslander is,

dan gebeurt er waarschijnlijk wat an-

ders in zijn ontwikkeling. Het gaat om

de balans om een evenwichtig paard

te krijgen. Zelfs als zo’n dier mis-

schien wat ‘vatbaarder’ is voor stress.

Genetische eigenschappen komen al-

leen tot uitdrukking als dat ook zinvol

is voor het dier.”

Gedrag bij volwassen paard
Wat kan een eigenaar, die het paard

als volwassen dier heeft gekocht en

er bijvoorbeeld mee wil buitenrijden,

nog veranderen aan het gedrag? Van

Dierendonck: “Het verleden kun je

niet veranderen, je kan hoogstens

wat bijsturen. Bij paarden hebben we

mazzel dat ze hier nog een beetje

voor open staan. Honden en katten

moeten vóór de leeftijd van twaalf

tot achttien weken kennismaken met

alle prikkels in hun omgeving, an-

ders leren ze dat eigenlijk nooit meer

goed. Bij paarden geldt: als zij ver-

keerd, of niet, geleerd hebben hoe je

normaal en sociaal omgaat met an-

dere paarden, hoe je een wormen-

kuur ontvangt of hoe je bekapt en

geënt wordt, dan is dat later een stuk

ingewikkelder om aan te leren. Als je

een paard op stal krijgt, probeer dan

eerst zo goed mogelijk tegemoet te

komen aan de natuurlijke behoeftes.

Geef ze altijd de mogelijkheid tot vi-

sueel en liefst ook fysiek contact met

andere paarden, desnoods over een

afscheiding. Daarnaast zijn de juiste

voeding en vrije beweging noodza-

kelijk. Daarmee kan je ook veel

maken en breken. Ik wil mensen

geen verwijt aanpraten, maar probeer

te denken als een paard. Wat kun je

doen om zijn leven zo aangenaam

mogelijk te maken? Ook voor paar-

den geldt: als je beter in je vel zit

omdat de omstandigheden aangepast

zijn aan jouw behoeften, dan kun je

meer aan. Zo’n paard kan beter om-

gaan met bijvoorbeeld verkeer tij-

dens een buitenrit. Daarnaast helpt

veel variatie geven met rijden en in

de omgang. En ga niet meteen in je

eentje naar buiten de eerste keer,

maar met een paar ervaren paarden

die nergens van opkijken. Ook moet

je altijd je leerprincipes goed op orde

hebben. Zorg dat je met je paard

communiceert op een manier die hij

echt begrijpt. Een hulp moet geen

multiplechoicevraag voor hem wor-

den. Maar we gaan over het alge-

meen trouwens al best de goede kant

op, met veel goede initiatieven.”

Fokken voor recreatie
Van Dierendonck denkt dat het fok-

ken voor de recreatie naast de sport-

richting een goede optie kan zijn.

“Het is zeker een idee om een rich-

ting of index voor veelzijdige recrea-

tiepaarden te ontwikkelen.

Persoonlijk denk ik: ga als stamboek

niet alleen op topsport af. Voor iedere

tien topsportpaarden zijn er honderd

of duizend die het niet halen en el-

ders terechtkomen. Soms hebben ze

dan een hele herscholing nodig. Niet

alleen de pareltjes in jouw sport zijn

belangrijk, al die duizenden of tien-

duizenden andere paarden vertegen-

woordigen het stamboek óók. Daar

moet je het van hebben, dus maak op

zijn minst ook een index die gunstige

recreatie-eigenschappen benadrukt.

Benadruk ook de ‘recreatiepareltjes’,

want van een paar sportpaarden kun

je als stamboek niet leven, schat ik

in. Zorg bovendien dat je opfok ge-

optimaliseerd wordt. Wanneer de

jeugd en de opleiding in orde is,

komt dat ook de sportpaarden ten

goede.”

‘Jeugd en opfok zijn cruciaal voor gedrag later’
Dr. Machteld van Dierendonck: ‘Stamboeken moeten ook hun recreatie-parels koesteren’

Machteld van Dierendonck: “De basis van het karakter van een paard is vastgelegd
in zijn genen. Maar hoe een paard omgaat met zijn omgeving, hangt in grote mate
af van alles wat er ná de geboorte gebeurt.”

DOETINCHEM – Een rustig karakter is de allerbelangrijkste ei-
genschap die recreatieruiters bij hun paarden zoeken, blijkt uit on-
derzoek van de Paardenkrant. Dr. Machteld van Dierendonck is
gespecialiseerd in het gedrag van paarden en als klinisch etholoog
verbonden aan de Faculteiten Diergeneeskunde van de Universitei-
ten van Utrecht, Gent en Antwerpen. We vroegen haar hoe het ka-
rakter van een paard gevormd wordt. Is het aangeboren?
Rasafhankelijk? En kun je er als eigenaar nog iets aan veranderen?

woensdag 31 maart 2021 | 5ALGEMEEN

Aantal respondenten dat wel of niet een sportpaard zoals
een KWPN’er zou overwegen bij aankoop van een nieuw

paard, naar sportniveau

* Bij overig wordt vaak genoemd: ‘niet mijn type / ras’

‘Als je een Jazz laat opgroeien alsof het
bijvoorbeeld een IJslander is, dan gebeurt er
waarschijnlijk wat anders in zijn ontwikkeling’