Ga naar hoofdinhoud

Wat te doen bij hittestress bij paarden?

Hittestress bij (sport)paarden is een sterk onderschat probleem. Nu de zomer zijn intrede maakt, is het van belang om de verschijnselen te herkennen en te weten wat te doen. De prestatie, het welzijn en de gezondheid van het paard kunnen namelijk flink te lijden hebben van dit fenomeen.

Wat hittestress betreft denkt men nog al te vaak vanuit een menselijk gezichtspunt. Paarden hebben echter een andere stofwisseling dan mensen, zeker sportpaarden; hun temperatuur-neutrale zone ligt op een ander niveau. Paarden hebben een thermo-neutrale zone tussen de 5°C en 20°C (er bestaat enige individuele variatie). Thermo-neutraal wil zeggen dat bij die temperaturen de paarden de warmte die in het lichaam wordt geproduceerd nog eenvoudig kwijtraken. Bij lagere of hogere temperaturen treden veranderingen op in het lichaam; het lichaam probeert zich aan te passen aan deze ongewenste situaties. Boven de 20°C spreekt men van een begin van hittestress, die ernstiger wordt naarmate de temperatuur oploopt bij een relatief hoge luchtvochtigheid. Bij hittestress produceren de paarden meer warmte dan zij kwijt kunnen raken. De meeste warmte raakt het paard kwijt via zweten en verdamping (65%), de rest vooral via de longen (25%). Kern van het probleem is vocht- en elektrolytenverlies. Bij eventing of crosscountry kan dit verlies oplopen tot wel 10 liter per wedstrijd. Hittestress kan bijvoorbeeld ook ontstaan tijdens (langdurig) transport in een trailer die aan directe zonnestraling blootgesteld is.

Energie wordt deels warmte

Paarden produceren warmte tijdens de processen van de diverse basale lichaamsfuncties, hun stofwisseling en hun inspanningen. Die warmte kunnen zij normaliter kwijtraken door middel van zweten, van straling en verdamping, mits de omgevingstemperatuur en luchtvochtigheid dat toelaten. Het kan echter zijn dat het paard het vocht niet kwijtraakt omdat er geen verdamping aan de huid kan plaatsvinden door de hoge luchtvochtigheid. Bij een temperatuur van 30°C en een luchtvochtigheid van 30% verkeert het paard nog in de zone ‘warm’. Als echter bij deze temperatuur de luchtvochtigheid is opgelopen tot 70%, dan verkeert het paard in de zone ‘gemiddelde hittestress’. Hittestress heeft grote risico’s, in ernstige gevallen zelfs sterfte.
De normale rectaal gemeten temperatuur van een paard is 38 ± 0,5°C. Er is sprake van (levensbedreigende) oververhitting bij een rectaal-temperatuur van boven de 40°C. Bij meer dan 42°C treedt zuurstofgebrek op, met schade aan lever, hart, nieren en hersenen. Het paard kan dan stuipen vertonen, in coma raken en tenslotte sterven.

Verschijnselen

De meest in het oog springende verschijnselen van hittestress zijn een gedaalde voeropname, verminderde prestatie, verminderde bewegingsactiviteit en stijve gangen, verhoogde hartslag (> 50 à 60 slagen/min), hijgen (ademfrequentie > 60 à 80 slagen/min; soms hijgen als een hond), diafragmaslagen op de flanken bij de ademhaling, longoedeem, ataxie (ongecontroleerde bewegingen), gezwollen lichaamsdelen, gedragsveranderingen, vaak hinniken, verminderde elasticiteit van de huidplooi, verhoogde rectaal-temperatuur (> 38,5°C), diarree of koliek. Echter, ook binnenin het lichaam zijn diverse veranderingen, die al kunnen optreden vanaf 20 à 21°C en die aan de buitenkant niet zijn waar te nemen. Daling van de energie- en stikstofbalans, vermindering van schildklierhormoonwerking en allerlei andere stofwisselingsafwijkingen. Als deze afwijkingen voortschrijden, kan het immuunsysteem worden onderdrukt waardoor het paard gevoeliger wordt voor infecties en andere ziekten. Soms zweten paarden helemaal niet (meer), vooral als ze langere tijd zijn blootgesteld aan hoge temperatuur en hoge luchtvochtigheid. De hiermee gepaard gaande hogere bloed-adrenalinespiegel leidt tot afsterven van zweetkliertjes. Hierdoor wordt het hittestress-probleem verder verergerd.

Vaststellen van hittestress

Om vast te stellen of het paard inderdaad lijdt aan hittestress kan de huidplooitest gedaan worden. Pak op de hals een huidplooi op met duim en wijsvinger en laat die vervolgens weer los. Normaliter is de plooi na drie à vier seconden weer vervlakt; als de plooi echter langer dan zes à tien seconden blijft staan, is er sprake van ernstige uitdroging en dient men de dierenarts te bellen. Ook bij rectaal-temperaturen van boven de 40°C belt men de dierenarts.
De Capillaire VullingsTijd (CVT) kan ook worden gecontroleerd. Hiertoe drukt men de duim stevig op het tandslijmvlies en laat dan weer los. Binnen twee seconden moet de paarsachtige kleur weer zijn teruggekomen; zo niet, dan is er sprake van uitdroging. De urine kan erg donker zijn gekleurd, hetgeen ook op uitdroging kan wijzen. Verder kan men andere verschijnselen checken: verhoogde pols, overmatig zweten of helemaal niet (meer) zweten, paard is depressief en lusteloos, ernstige spiertrillingen, hartslag en ademhaling zijn erg onregelmatig of de ademfrequentie is hoger dan de hartslag (inversie) en de darmgeluiden die vaak droog en hard zijn bij uitdroging.

Maatregelen

Na afloop van een prestatie is het van belang om direct tot koeling over te gaan van vooral nek, borst, schouders, rug en benen. Doe dat niet met natte lakens, want dan kan het paard zijn warmte niet meer kwijt. Het beste is afspuiten met koel water gedurende vijf à tien minuten, daarna het (warm geworden) water met een rubber trekkertje van de huid verwijderen en dan bij voorkeur gedurende vijf minuten een ventilator aanzetten. Herhaal deze cyclus gedurende een aantal keren totdat de huid weer koel aanvoelt. Wel steeds de rectaal-temperatuur blijven volgen. Eventueel kan de cyclus onderbroken worden door een paar minuten met het paard te stappen. De hartslag en ademhaling dienen binnen 15 minuten weer op het normale niveau te zijn teruggebracht (resp. < 60 slagen/min en < 40 slagen/min). Als na 30 minuten dit nog steeds niet is gebeurd, dan is het aan te raden om de dierenarts te bellen. Een gemiddeld herstel kan wel enkele uren duren.

Ventilator

Op stal kan men een huisventilator voor de box plaatsen, maar wel zodanig dat het paard de luchtstroom kan ontwijken (als die te sterk zou zijn). De warme lucht moet ook weer weg kunnen. Airconditioning op stal kan ook heel goed, maar is duur. Een mobiele airco (bijvoorbeeld Port-a-Cool) is handig om mee te nemen naar wedstrijden, dan zijn paarden direct na de prestatie goed te behandelen.
Zet nooit mistapparaten in, omdat die de situatie alleen maar verergeren vanwege hun te kleine druppelgrootte. Bij een overmaat aan insecten kun je een bestrijdingsmiddel (bijvoorbeeld spray) op de droge huid toepassen, omdat insecten leiden tot irritatie en opwinding hetgeen meer warmteproductie veroorzaakt.

Ernstige hittestress

Voor een paard in ernstige hittestress geldt het volgende: paard voortdurend afspuiten met koel water, met name de binnenkant van de benen, de buik, de hals en schouders. Het water voortdurend ook weer verwijderen met een rubber trekkertje. Als het kan een ventilator op het paard richten en continu laten draaien (niet te hoge luchtsnelheid). Het paard vele malen kleine beetjes water te drinken geven, maar niet trachten te forceren. Laat het paard kiezen tussen water met en water zonder elektrolyten. Na 15 minuten even gaan rondstappen, en daarna de voornoemde koelingscyclus herhalen. Als het buiten gebeurt, de schaduw opzoeken en als het kan het paard in stromend water plaatsen; een mobiele airco doet wonderen. Dit alles herhalen totdat de dierenarts is gearriveerd.

Auteurs: dierenarts Jos Noordhuizen en Tom Noordhuizen van TESH-international

Meer lezen over hittestress bij paarden? Bestel De Paardenkrant Extra van mei/juni 2015, te verkrijgen in printeditie en digitale versie.

5 reacties op “Wat te doen bij hittestress bij paarden?

  • Heleen

    Dank voor deze nuttige informatie. Die huidplooitest is wel heel makkelijk te doen!

  • vincent vermeulen

    Goed en bruikbaar verhaal. Ben alleen benieuwd naar Uw idee over wat te doen bij paarden die steeds minder gaan zweten of zelfs al helemaal niet meer.

    Mvg Vv

  • CT Koffijberg

    De beste manier om je paarden te beschermen is ze niet te laten lopen bij hitte. Die verantwoordelijkheid heb je als eigenaar. Gewoon afmelden bij wedstrijden waarbij het heel warm is. Dan maar een paar puntjes minder .

  • jos noordhuizen

    Beste Vincent
    als een paard steeds minder zweet of helemaal niet, kun je het beste naar de andere parameters kijken om vast te stellen dat het onder hitte stress verkeert. Dus ademfrekwentie, hartslag, huidplooitest, tandvleestest bijvoorbeeld. Of een infraroodcamera op het paard richten en de huidtemp aflezen. Als je de App ThermalAid gratis downloadt, kun je aflezen of je wel of niet moet gaan trainen of competitie rijden met je paard. De grens “gevaar” ligt bij een THI van 60 en die van “risiko ‘ s bij 70-80. Met groet.

  • R

    Ik begrijp het verhaal rondom de mist ventilator niet . Een mist ventilator koelt de temperatuur duidelijk af. Paarden vinden het heerlijk. Maar het is niet goed, vanwege een te kleine druppel grootte? Wat voor effect heeft dat dan?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.