Maagzweren komen algemeen voor bij sportpaarden. Renpaarden en dravers zijn met 90% de koplopers en meer dan de helft van de dressuur- en springpaarden is ermee behept. Een diagnose is moeilijk te stellen. Toch geven de historie en de vage klachten, samen met het bloedonderzoek naar ontstekingen,vaak wel een indicatie.
Evenals bij de menselijke variant ontstaat de maagzweer in de maagwand door een plaatselijke inwerking van maagzuur op het slijmvlies. Daardoor wordt de maagwand als het ware verteerd. De belangrijkste oorzaak is een lege maag. Die situatie wordt bij plotselinge inspanningen, zoals bij renpaarden, kunstmatig gecreëerd door het actief samenknijpen van de maag bij stress. De bacteriën die bij mensen uiteindelijk werden onderkend als de hoofdoorzaak, spelen bij paarden vermoedelijk een minder belangrijke rol.
Bouw van de maag
De specifieke bouw van de maag vormt de hoofdoorzaak. Er is eigenlijk sprake van twee magen in één. Naast een zuurbestendig gedeelte waarin het maagzuur wordt gevormd, is er een gedeelte waarin een geringe afbraak plaatsvindt van gemakkelijk verteerbare celwanden. Deze maagbouw doet een beetje denken aan de herkauwers. Daarbij zorgt immers ook een pens voor de afbraak en de lebmaag voor de maagzuurvorming. Alleen de schaal is zeer verschillend. Want de pens is met een inhoud van twintig procent van het lichaamsgewicht veel groter dan het afbraakgedeelte van de paardenmaag met een inhoud van een procent van het lichaamsgewicht. De feitelijke vervanger van de pens bij het paard zijn de dikke darm en de blinde darm waarin de celwanden worden afgebroken door de darmbacteriën. Het eerste gedeelte van de paardenmaag waarin de afbraak plaatsvindt, is bedekt met slijmvlies dat veel gevoeliger is voor inwerking van zuren. Vooral de vluchtige vetzuren die in dit laatste gedeelte door afbraak worden gevormd, spelen een grote rol bij het ontstaan van maagzweren. Maar ook als door maagkramp zuur hier naartoe wordt geperst, kan het slijmvlies worden aangetast. Het maagzuurgedeelte van de paardenmaag is bedekt met een slijmvlies dat veel beter zuurbestendig is.
Voeren
Algemeen werd en wordt aangenomen dat maagzweren vooral voorkomen bij paarden die weinig ruwvoer en veel krachtvoer krijgen. Onderzoeken konden deze hypothese niet bevestigen.Vermoedelijk is onze manier van voeren wel van grote invloed. Die routine is: overdag drie maaltijden in een tijdsbestek van tien uur en de overige veertien uur niets. De paardenmaag ledigt zich snel. Omdat maagzweren ontstaan op een lege maag, moet u het paard het klokje rond voeren. Dit gebeurt alleen maar bij 24 uur weidegang. Dat bleek dan ook het beste rantsoen te zijn om maagzweren te voorkomen of te genezen. Omdat de maag 24 uur per dag maagzuur produceert, hoort er ook 24 uur per dag voedsel in de maag te zijn. Wat voor voedsel dat is, lijkt minder belangrijk.
Verschijnselen
De verschijnselen van maagzweren zijn vaag en weinig specifiek. De paarden presteren minder goed, zitten minder goed in het haar en zijn kieskeuriger bij het eten. Regelmatige lichte koliek kan voorkomen. Dergelijke vage verschijnselen zijn vaak reden om een uitgebreid onderzoek naar de gezondheid te laten doen, bijvoorbeeld via de gezondheidscheck die de Gezondheidsdienst voor Dieren aanbiedt. Een maagzweer is aannemelijk als daarbij geen enkele afwijking wordt gevonden behalve een verhoging van het ontstekingseiwit haptoglobine.
Diagnose
De definitieve diagnose is alleen met endoscopie te stellen, waarbij de maagwand wordt bekeken. Bij bloedonderzoek kan een verhoogd gehalte aan haptoglobine wijzen op de ontsteking van de maagwand. Ook bloedbestanddelen in de mest kunnen wijzen op maagzweren. Dergelijke testen zijn in het buitenland in de handel. Het kan zinvol zijn de waarde daarvan onder Nederlandse omstandigheden te onderzoeken. Ook is melding gemaakt van een test waarbij het aantonen van bepaalde suikers in de urine zou wijzen op aanwezigheid van maagzweren. Ook deze test moet eerst nader worden onderzocht om de waarde, de gevoeligheid en de betrouwbaarheid ervan bij onze paarden te bepalen.
Behandeling
Net als bij de behandeling van maagzweren bij de mens, is een doorbraak bereikt met de uitvinding van medicijnen die de productie van maagzuur remmen. Bij paarden is daarbij vooral omeprazole (Gastroguard) waardevol gebleken. De minder ernstige gevallen zijn te behandelen met de vanouds bekende maagzuurneutraliserende medicijnen, de ‘Rennies’. Daarnaast zijn er middeltjes die het herstel van de zweren bevorderen. Hoewel de bacterie van het geslacht helicobacter geen belangrijke rol speelt bij het ontstaan van maagzweren, bleek toch een behandeling met antibiotica soms effectief. De noodzaak van het langdurig toedienen van medicijnen maakt de behandeling van maagzweren steeds kostbaar, zodat ook hier geldt: voorkomen is beter dan genezen.
Hoe te voorkomen
Belangrijk is om het stalmanagement te veranderen, de manier van voeren dus. Ook lijkt verveling op stal een belangrijke factor te zijn. Verder moet u de paarden zo gezond mogelijk houden, want iedere ziekte verhoogt het risico op maagzweren. Een goede wormbestrijding, een goede, constante kwaliteit van het ruw- en krachtvoer, en een goed stalklimaat zijn daarbij essentieel. In de eerste plaats is het continu verstrekken van ruwvoer van belang. Dit om te voorkomen dat de maag leeg is en om via het kauwen een continue stroom bufferend speeksel te produceren waardoor het zuur wordt geneutraliseerd. Daarnaast bleek de samenstelling van het ruwvoer belangrijk. Zo bleek het (elke vijf tot zes uur) verstrekken van lucerne effectief in het voorkomen van maagzweren. De hoge gehalten aan calcium en magnesium zorgen namelijk voor een hogere bufferende capaciteit. Het verstrekken van granen of zetmeelrijk krachtvoer moet u beperken tot kleine porties, verdeeld over de gehele dag én nacht. Aan de stress van wedstrijden en transport is uiteraard weinig te veranderen. Daardoor kan het nodig zijn de aanpassing van de voedingsstrategie aan te vullen met het verstrekken van medicijnen.
Factoren die het risico verhogen
Stress door transport en/of wedstrijden verhoogt het risico op maagzweren doordat de maag samentrekt en zuur in het gevoelige deel terechtkomt. Maar ook de stress die ontstaat bij het spenen van veulens, vaak in combinatie met verandering van koppelgenoten en/of verzorgers, is een belangrijke oorzaak. Hoge giften aan granen vormen een belangrijke risicofactor. Ze bevatten veel gemakkelijk verteerbare koolhydraten die afgebroken kunnen worden in de maag, waardoor vluchtige vetzuren ontstaan. Vooral als dit voer plakt op de wand van de maag, kan daar ter plaatse gemakkelijk een zweer ontstaan. Daartegenover staat dat als het verstrekte voer veel positieve mineralen zoals calcium en magnesium bevat, het risico op maagzweren juist kleiner wordt door de bufferende werking ervan. Ontstekingsremmende medicijnen (niet: bijnierschorshormonen) vormen een risicofactor voor het ontstaan van maagzweren. Dit is dus een ongewenste bijwerking van de populaire pijnstillers. Vooral bij veulens is het ontstaan van maagzweren een mogelijk gevolg van problemen met diarree. Ook bij volwassen paarden die een andere ziekte onder de leden hebben, kunnen secundair maagzweren ontstaan. Zo bleken paarden met koliek, een slechte conditie of eetlust en vermagering, een grote kans op het ontwikkelen van maagzweren te hebben.
Dr. Kees Kalis, dierenarts paardengezondheid bij de GD
Dit artikel verscheen woensdag 12 mei 2010 in De Paardenkrant.