Dagelijks houden duizenden mensen zich bezig met paardensport. En of dat nou op recreatief niveau of op sportniveau is, paardensport brengt ook risico’s met zich mee. Een paard is immers een levend wezen met eigen gedragingen en reacties, wat kan leiden tot onverwachte en gevaarlijke situaties.
Wanneer een paard schade veroorzaakt aan personen, andere paarden of dieren of eigendommen, rijst al snel de vraag wie hiervoor aansprakelijk is. Is dat altijd de eigenaar van het paard of kan het ook de ruiter, verzorger of stalhouder zijn? De beantwoording van die vraag is niet altijd eenvoudig en hangt af van diverse omstandigheden. Daarnaast kan de situatie ook nog omgedraaid zijn waarbij een mens of een dier, zoals bijvoorbeeld een wolf, schade veroorzaakt aan een paard.
Aansprakelijkheid is een veelbesproken onderwerp in de hippische wereld. In dit artikel bespreekt Marjolein van Zundert, advocaat bij Hippic Legal, de juridische aansprakelijkheid bij paarden aan de hand van het wettelijke kader en herkenbare praktijksituaties.
De bezitter van het paard is aansprakelijk
De aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door een dier is in het Nederlandse recht vastgelegd in artikel 6:179 van het Burgerlijk Wetboek. Dit artikel zegt: ‘De bezitter van een dier is aansprakelijk voor de door het dier aangerichte schade…’
Het bijzondere aan deze regeling is dat het gaat om een risicoaansprakelijkheid. Dit betekent dat het niet noodzakelijk is dat de bezitter van het paard een fout heeft gemaakt of nalatig is geweest. De wetgever heeft deze vorm van risicoaansprakelijkheid ingevoerd, omdat dieren worden beschouwd als bronnen van een verhoogd risico. Wie ervoor kiest een dier te houden, brengt daarmee op eigen initiatief een potentieel gevaar voor anderen met zich mee.
Artikel 6:179 van het Burgerlijk Wetboek is bedoeld om slachtoffers van dergelijke schade te beschermen. In de praktijk komt dit erop neer dat wanneer een paard schade veroorzaakt, de bezitter van het paard doorgaans aansprakelijk is voor de schade.
Maar wie is dan de bezitter?
Wie als bezitter van het paard moet worden aangemerkt, is niet altijd vanzelfsprekend. De bezitter van een paard hoeft niet altijd de eigenaar van het paard te zijn. De wet zegt dat de bezitter van het paard degene is die feitelijke macht uitoefent over het paard en het voor zichzelf houdt. Meestal zal de bezitter van het paard dan ook de eigenaar zijn, maar het kan ook degene zijn die het paard verzorgt of least.
Wie als bezitter van een paard wordt aangemerkt, hangt dus af van de omstandigheden van het geval. Daarbij wordt onder meer gekeken naar de mate van zeggenschap over het paard, de duur van het gebruik en de afspraken tussen partijen.
Bedrijfsmatige aansprakelijkheid
Op de hoofdregel dat de bezitter van het paard aansprakelijk is voor schade die door dat paard is aangericht, bestaat een uitzondering. Op grond van artikel 6:181 van het Burgerlijk Wetboek is niet de bezitter van het paard aansprakelijk, maar de bedrijfsmatige gebruiker van het paard.
Het artikel bepaalt dat wanneer iemand in de uitoefening van zijn bedrijf gebruikmaakt van een paard, hij aansprakelijk is voor de schade die dat paard veroorzaakt, ook al is hij niet de eigenaar of bezitter van het paard. Deze regeling is gebaseerd op het idee dat degene die bedrijfsmatig voordeel haalt uit het gebruik van paarden, ook het risico van schade moet dragen die daaruit kan voortvloeien.
Een klassiek voorbeeld is een manegehouder die paarden van andere eigenaren gebruikt voor het geven van rijlessen. Wanneer een paard tijdens de manegeles op hol slaat en schade veroorzaakt aan bijvoorbeeld de ruiter, dan is de manegehouder aansprakelijk voor de schade omdat het paard bedrijfsmatig werd gebruikt.
Toepassing in de praktijk
De risicoaansprakelijkheid van artikel 6:179 BW is ruim. Het paard hoeft namelijk niet abnormaal of gevaarlijk gedrag te vertonen om aansprakelijkheid te doen ontstaan. Zelfs als het paard handelt naar zijn aard, bijvoorbeeld door te schrikken, te bokken of te bijten, is dat al voldoende om aansprakelijkheid te vestigen. Wel moet er sprake zijn van een gedraging die voortkomt uit de eigen energie van het dier.
Met eigen energie van het dier wordt bedoeld dat het dier geen commando van de bezitter opvolgt. Stel dat je in het bos aan het rijden bent en dat je paard schrikt. Jij valt van je paard en het paard gaat ervandoor. Onderweg loopt het paard tegen een auto en veroorzaakt schade aan die auto. De schrikreactie was eigen energie van het paard. De situatie wordt anders wanneer je het paard bewust op de auto af had gestuurd en schade had laten veroorzaken.
Artikel 6:179 BW bevat een belangrijke uitzondering in de vorm van een ‘tenzij’-clausule: ‘… tenzij aansprakelijkheid op grond van de vorige afdeling zou hebben ontbroken indien hij de gedraging van het dier, waardoor de schade werd toegebracht, in zijn macht zou hebben gehad.’
Hier staat dat de bezitter van een dier aansprakelijk is voor de schade die het dier veroorzaakt, tenzij aansprakelijkheid op grond van de vorige afdeling zou hebben ontbroken indien hij de gedraging van het dier, waardoor de schade werd toegebracht, in zijn macht zou hebben gehad. Met andere woorden: de bezitter van het paard is alleen aansprakelijk voor schade door het eigen, onberekenbare gedrag van het paard en niet als het gedrag vergelijkbaar is met dat van een mens onder dezelfde omstandigheden en er dan géén aansprakelijkheid zou zijn geweest.
Het meest praktische voorbeeld dat hier kan worden gegeven is het voorbeeld van de hond die een inbreker bijt. Als de hond een mens was geweest, dan had het mens zich ook verdedigd tegen de inbreker.
Het paard loopt schade op
Hiervoor is de situatie besproken waarin een paard schade veroorzaakt aan een mens, dier of aan eigendommen. Er zijn echter ook gevallen denkbaar waarin het paard zelf schade lijdt, veroorzaakt door een mens of een dier. In zulke gevallen is het juist de eigenaar of bezitter van het paard die zich op het standpunt kan stellen dat een ander aansprakelijk is voor de aan het paard ontstane schade.
Als een paard bijvoorbeeld wordt gebeten door een loslopende hond, kan dit leiden tot letsel bij het paard. In dat geval kan de eigenaar van het paard mogelijk de bezitter van de hond aansprakelijk stellen op grond van artikel 6:179 BW. Dezelfde risicoaansprakelijkheid geldt namelijk ook voor schade die door een dier wordt toegebracht aan een ander dier.
De situatie wordt lastiger wanneer een paard wordt gebeten door een zwerfhond. Wie is aan te merken als bezitter van de zwerfhond? Is dat degene die zich bekommert om de zwerfhond? Dit geldt ook voor het geval dat een paard bijvoorbeeld wordt gebeten door een wolf en daardoor letsel oploopt. Een wolf is een wild dier en heeft doorgaans geen bezitter.
Schade door een persoon
Een andere situatie is dat een persoon schade aan het paard veroorzaakt. Denk aan een situatie waarin een ruiter opzettelijk of door onvoorzichtig gedrag een hek openlaat, waardoor het paard ontsnapt en zich verwondt. In dat geval zou de eigenaar van het paard de ruiter kunnen aanspreken op basis van onrechtmatige daad. Er moet dan worden aangetoond dat sprake is van onrechtmatig handelen en dat de schade is ontstaan als gevolg daarvan.
Het is ook denkbaar dat schade aan het paard ontstaat tijdens een professionele situatie, bijvoorbeeld bij de dierenarts, de hoefsmid of op een pensionstal. In zulke gevallen kan sprake zijn van contractuele aansprakelijkheid op grond van bijvoorbeeld een stallingsovereenkomst of een overeenkomst tot bewaarneming. Ook kan er sprake zijn van een zorgplicht die voortvloeit uit de dienstverlening. Een voorbeeld hiervan is de opfokstal die is gevestigd in een gebied waar wolven leven, maar te weinig doet aan veilige afrastering.
De beoordeling van aansprakelijkheid
Het is van belang om te onthouden dat de beoordeling of iemand aansprakelijk is voor schade veroorzaakt door een paard niet altijd eenvoudig is. Zo kunnen verschillende wettelijke grondslagen een rol spelen. Denk bijvoorbeeld aan de onrechtmatige daad of de eigen schuld van degene die letsel heeft. Verder kunnen contractuele afspraken tussen partijen van toepassing zijn.
Twijfel je over een bepaalde casus? Zoek juridisch advies van een professional met verstand van paarden.